در بسیاری از استانداردهای معتبر در زمینه همبندی و الکترود زمین در فونداسیون ساختمان، استفاده از چندین هادی الکتریکی کلاسیک با مشخصات فنی مختلف را مجاز دانسته‌اند (هادی‌های الکتریکی از جنس مس، استنلس استیل، فولاد گالوانیزه گرم که به صورت اشکالی نظیر هادی مدور، تسمه و غیره تولید می‌گردد).
اغلب این استانداردها علاوه بر موارد فوق الذکر، استفاده از میلگرد فولادی آجدار یا ساده را نیز بعنوان جایگزینی برای هادی‌های کلاسیک جهت همبندی یا الکترود زمین مجاز دانسته‌اند. این میلگرد یا همان میلگرد اصلی استفاده شده در فونداسیون است یا بصورت اضافی و جداگانه در داخل فونداسیون جایگذاری می‌شود. در کشور ما عمدتا به دلیل ارزانتر تمام شدن، روش دوم یعنی استفاده از میلگرد فولادی متداول‌تر بوده و به ندرت مشاهده شده است که همکاران محترم از یک هادی الکتریکی کلاسیک برای این منظور بهره ببرند.

تصویر 1: اجرای همبندی با میلگرد ساختمانی

در این متن بنا دارم با ذکر دلایل فنی نشان دهم که شاید بهتر باشد همکاران محترم در انتخاب هادی مناسب برای منظور ما تجدید نظر نمایند:
دلیل فنی اول

در سیستم ارتینگ ارجح است تا از ایجاد اتصالات متعدد در مسیر هادی الکتریکی اجتناب شده و از کمترین تقطیع ممکن در مسیر آن بهره برد. هر چه هادی پیوسته‌تر باشد ریسک پارگی یا افزایش تدریجی مقاومت مسیر به علت وقوع خوردگی به ویژه در نقاط اتصال کاهش می‌یابد. از این نقطه نظر با توجه به اینکه میلگردهای ساختمانی اغلب در طول 3 یا 6 متر در ساختمان اجرا می‌شوند استفاده از آنها منجر به افزایش قابل توجه اتصالات در مسیر هادی می‌شود. در مقابل هادی‌های الکتریکی کلاسیک در طولهای طویل (100 متر بلکه بیشتر) در دسترس بوده به گونه‌ای که می‌توان از یک رینگ یکپارچه در دور فونداسیون یک ساختمان نسبتا بزرگ بهره برد. 

تصویر 2: رول 500 متری هادی گالوانیزه گرم جهت اجرای همبندی

همچنین باید به این نکته توجه داشت که میلگرد طول محدود و مشخصی داشته و برش و فرم‌دهی آن برای برخی نقاط فونداسیون بسیار دشوار است، مخصوصا فواصل کوتاه. این امر موجب کاهش کیفیت اتصال می‌شود.

دلیل فنی دوم

میلگرد لخت است و پوشش ندارد. روکش بتنی بر روی میلگرد، نرخ خوردگی و اکسیداسیون آن را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد ولی همچنان ریسک خوردگی مخصوصا برای میلگردهای فولادی نزدیک به سطح تماس فونداسیون با خاک بالا است، به‌خصوص در خاکهایی با خاصیت اسیدی و آب‌های خورنده این مسئله چشمگیرتر خواهد بود. این خوردگی به این دلیل ساده که مابقی شبکه میلگردهای فونداسیون وظیفه‌ی آن بخش خورده شده و پوسیده شده را بر عهده می‌گیرند، اغلب به استحکام ساختمان آسیب نمی‌زند ولی شبکه همبندی یا زمین مستقر در فونداسیون ممکن است با خوردگی در چند نقطه، پیوستگی الکتریکی خود را از دست داده و غیر قابل استفاده شود. 

تصویر 3: رابطه خورندگی و مقاومت ویژه خاک

برق‌یار مشاور شما در اجرای همبندی و الکترود زمین فونداسیون

دلیل فنی سوم

یکی از دلایل بنیادین برای تدوین دستورالعمل‌های فنی و مهندسی در سالهای اخیر نظیر دستورالعمل همبندی اصلی و اضافی و استاندارد ملی الکترود زمین فونداسیون علاوه بر افزایش ضریب ایمنی در ساختمان‌ها، گسترده‌تر کردن بازار کار برای همکاران جامعه برق در سرتاسر کشور بوده است. متاسفانه جامعه مهندسی بر خلاف جامعه پزشکی کشور رویکردی عمدتا منفعلانه نسبت به بازار کار داشته و به ندرت از مهندسین کشور رفتارهای جمعی و حمایت گرایانه در دفاع از بازار و منافع مهندسین (در عین حال که خدمات ارزشمند خویش را با جامعه ارائه می‌دهند) هستیم. بر اساس گزارشات واصله و مشاهدات میدانی، جای بسی شگفتی است که امروزه اجرای همبندی و الکترود زمین در فونداسیون از حوزه دسترسی صنعت برق تقریبا خارج و یا در حال خارج شدن است. باید قبول کنیم که مهندسین سازه میلگرد را بهتر از ما مهندسان برق می‌شناسند و با مشخصات و رفتار فنی آن آشنا هستند، خود میلگرد یک المان معمولی در صنعت فولادسازی است و برای تهیه آن به بازار برق مراجعه نمی‌شود، اجرای آن نیز توسط مجریان آرماتوربند و جوشکار بهتر و اصولی‌تر از برقکاران ساختمانی انجام می‌شود.

تصویر 4: اجرای همبندی با هادی گالوانیزه به وسیله مجری ذیصلاح و طراحی مهندس برق

ساختمان دارای همبندی ولی فاقد الکترود زمین ایمن‌تر از ساختمانی است که دارای الکترود زمین است ولی همبندی در آن اجرا نشده است.

 متاسفانه مشاهده می‌شود ما مهندسین برق باید در کناری ایستاده و با حسرت نگاه کنیم که این مسئله حیاتی و مهم در جهت افزایش ایمنی ساختمان‌ها به جای اینکه توسط مجریان ذیصلاح برقی اجرا شده و اقلام آن به دقت توسط بازار و صنعت برق کشور تامین شود و طرح آن با انجام محاسبات دقیق توسط مهندسان برق صورت گیرد عملا به دست همکاران غیر برقی در ساختمان‌های کشور انجام می‌شود!!!

تصویر 5:پلیت متصل به همبندی هادی گالوانیزه داخل فونداسیون جهت انشعاب گیری

دلیل فنی چهارم

در برخی از تاسیسات برقی، شبکه همبندی کف ساختمان وظیفه انتقال بخشی از جریان اتصال کوتاه را دارد لذا کیفیت هدایت الکتریکی هادی همبندی بسیار اهمیت خواهد داشت. میلگرد ساختمانی استقامت مکانیکی بالایی دارد، اما ممکن است هدایت الکتریکی مناسبی نداشته باشد. فولاد در مقایسه با مس تا 10 برابر هدایت الکتریکی کمتری دارد که لازم است همکاران محترم در هنگام طراحی این پارامتر را در محاسباتشان در نظر بگیرند.

تصویر 6: اجرای همبندی با سیم مسی


محمود رنجبر
رئیس کمیته فنی حفاظت صاعقه در INEC و دبیر تدوین استاندارد ملی الکترود زمین فونداسیون